تاریخچه بورس و تاریخچه تشکیل بورس در ایران
تاریخچه بورس
در این آموزش سعی شده است تا مخاطبین با تاریخچه بورس و تاریخچه بورس در ایران آشنا سازیم پس با ما همراه باشید.
تاریخچه بورس
واژه بورس از نام خانوادگی شخصی به نام “واندر بورس” اخذ شده که در اوایل قرن چهاردهم در شهر بروژ بلژیک می زیسته و صرافان شهر در مقابل خانه او گرد هم می آمدند و به دادوستد کالا، پول و اوراق بهادار می پرداختند. این نام بعدها ( 1309 ) به کلیه اماکنی اطلاق شد که محل دادوستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاري بوده است.
رشد بورس سهام و جا افتادن آن در عملیات تجاري و اقتصادي، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن همراه بوده است.
اولین بورس اوراق بهادار در جهان
اولین بورس معتبر دنیا، در سال 1611 درشهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی معروف هند شرقی سهام خود را در آن بورس عرضه کرد. بورس آمستردام امروزه نیز یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین المللی است. نکتۀ قابل توجه آن است که در هنگام افزایش قابل ملاحظه معاملات سهام، کشورهاي اروپایی نظیر انگلستان، آلمان، سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت هاي اجرایی لازم براي آن را وضع کردند تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیري شود.
بورس اتریش در وین در سال 1771 افتتاح شد که عمدتاً به معاملات اوراق قرضه دولتی جهت تامین مالی جنگ می پرداخت. بورس اتریش در پایان قرن 19 میلادي 2500 سهم را در تابلوي خود داشت و یکی از مهمترین مراکز مالی اروپا به شمار می رفت. در لندن معامله گران در بورس جهت انجام معامله در قهوه خانه گرد هم می آمدند. براي نظم بخشیدن به بازار، قهوه خانه نیوجاناتان در سال 1698 به بورس اوراق بهادار تبدیل شد.
تاریخچه شروع به کار بورس نیویورک
بورس نیویورك در اواخر قرن هجدهم (1792) تأسیس شده و با وجود رقباي دیگر، از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا، در مقام اول قرار دارد. درآمریکا، اولین محل شناخته شده به عنوان بورس اوراق بهادار، در نیویورك و در محوطه اي در زیر سایه درخت نارون بزرگی در “وال استریت” بود که بعدها به قهوه خانه اي در همان نزدیکی انتقال یافت.
بورس وال استریت با جمع آوري مبالغی به عنوان ورودیه از دلالان (کارگزاران) و گسترش عملیات، تقویت شد و به مجتمع تجاري عظیمی مبدل گردید که بعدها به نام “بورس سهام نیویورك ” به ثبت رسید. در حال حاضر تعداد کارگزاران این بورس به چند هزار شخص حقیقی و حقوقی بالغ می گردد. در حال حاضر در اغلب کشورهاي دنیا، بورس هاي اوراق بهادار فعالیت می کنند.
[av_promobox button=’yes’ label=’مشاهده مقالات’ link=’category,96′ link_target=’_blank’ color=’theme-color’ custom_bg=’#444444′ custom_font=’#ffffff’ size=’medium’ label_display=” icon_select=’no’ icon=’ue800′ font=’entypo-fontello’ box_color=” box_custom_font=’#ffffff’ box_custom_bg=’#444444′ box_custom_border=’#333333′ av_uid=’av-2wcbeg’ id=” custom_class=” admin_preview_bg=”]
جهت مطالعه مقالات بیشتر می توانید از بخش منو وب سایت خانه تدبیر و اندیشه و یا دکمه مشاهده مقالات بخش مقالات را بازدید نمایید.
[/av_promobox]
تاریخچه تشکیل بورس در ایران
فکر اصلی بورس اوراق بهادار درایران به سال 1315 بر میگردد . در این سال یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار به ایران آمدند.اما مطالعات آن دو با آغازجنگ جهانی دوم متوقف گردید. (اسماعیل پور، رمضان زاده، 1385، 14) پس از کودتای 28 مرداد 1332 مجدداً در سال 1333 ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید. (گروه نویسندگان، 1389، ص8)
این گروه پس از دوازده سال تحقیق و بررسی در سال 1345 قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوطه را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند که این لایحه در اردیبهشت سال 1345 تصویب شد. با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس در بهمن ماه 1346 فعالیت بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد.
متعاقب آن اوراق قرضه دولتی اسناد خزانه و اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافت . طی یازده سال فعالیت بورس قبل از انقلاب اسلامی تعداد شرکتها ، بانکها و شرکتهای بیمه پذیرفته شده در بورس از شش بنگاه اقتصادی با سرمایه 6/2 میلیارد ریال به 105 بنگاه با سرمایه ای بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357افزایش یافت . همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال به بیش از 150 میلیارد ریال در سال 1357افزایش یافت.
درسالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تحولات پیش آمده از جمله:
1) تصویب لایحه قانون اداره امور بانک ها.
2) ملی شدن شرکتهای بیمه.
3) تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع.
4) تملک بسیاری از بنگاه های اقتصادی توسط دولت که همه آنها نشاط گرفته از روحیه مخالفات با نظام سرمایه داری بود که بعدها اقتصاد ما را به اقتصاد سوسیالیستی نزدیک ساخت.
5) جنگ هشت ساله تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت تقلیل یافت دوره رکود بورس که از سال مزبور آغاز گردید بود تا سال 1367 ادامه یافت.
از سال 1368 و در چهار چوب برنامه پنج سال اول توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی تجدید فعالیت بورس به عنوان پیش زمینه اجرای خصوصی سازی جذب و گردآوری پس اندازهای و هدایت آن در جهت سرمایه گزاری آغاز گردید طی سال های 1371تا1373 و 1375تا 1378 و افت و خیزهای مقطعی ناشی از بحران های سیاسی مربوط به جنگ افغانستان و عراق را تجربه نموده است.
از ابتدای سال 1376 بورس اوراق بهادار تهران دوره تازه ای از فعالیت را به خود دیده است . اقدام های انجام شده در راستای بازسازی ساختار سازمانی و مدیریتی بکار گیری نوآوری های فنی و تخصصی اصلاح رویه های مقرراتی و نظارتی فراهم آوردن زمینه ارتقای کارایی و اصلاح کار کرد بازار و کوشش برای هماهنگ سازی سیاست گزاری ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه درمرکز توجیهات و برنامه های اصلاح ساختاری سازمان بورس اوراق بهادار قرار داشته است.البته برخی از این اصلاحات به دلیل نبود ظرف قانونی مناسب متوقف مانده بود.
گام بلند اصلاح قانون بورس اوراق بهادار پس از چهل سال یعنی در آذر ماه سال 1384 با تصویب قانون بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی برداشته شد.
براساس برخی مطالعات، دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را میتوان به چهار دوره تقسیم کرد:
دوره نخست(1357-1346) دوره دوم (1367-1358)
دوره سوم (1383-1368) دوره چهارم (از1384تا کنون) ((گروه نویسندگان، 1389، ص9)
دوره نخست(1357-1346) :
بورس اوراق بهادار از پانزدهم بهمن سال 1346 فعالیت خود را با انجام چند معامله بر سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد. در پی آن شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه ، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه یافت .
«در آغاز تنها اوراق قرضه دولتی و برخی اوراق دیگر که از پشتوانه دولتی برخوردار بود در بازار سرمایه معامله می شد. اما بعدها و در دهه 1350 رونق تقاضای سرمایه گذاری منجر به افزایش تقاضا برای سهام شد.» (اسماعیل پور، رمضان زاده، 1385، 16)
در این دوره گسترش فعالیت بورس اوراق بهادار بیشتر مرهون قوانین و مقررات دولتی بوده که از جمله می توان موارد زیر را برشمرد: تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحد های تولیدی در اردیبهشت 1354 که به موجب آن مؤسسا ت خصوصی و دولتی موظف شدند به ترتیب 46% و94% سهام خود را به شهروندان عرضه نمایند. تصویب قانون معافیت مالیاتی برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال 1354 طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران ، تعداد شرکت ها و بانک ها و شرکتهای بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 6/2 میلیارد ریال سرمایه در سال 1346 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال درسال 1357 افزایش یافت . همچنین ارزش معاملات در بورس از 15 میلیون ریال در سال 1346 به بیش از 34 میلیارد ریال طی سال 1357 افزایش یافت.
« در سال 1351 دولت برای جذب هرچه بیشتر شرکتها در بورس و آشنایی بیشتر مردم با آن راهکار مناسبتری را ارئه نمود. بدین ترتیب که برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران معافیت مالیاتی قائل گردید.»
فصل نوین فعالیت بورس اوراق بهادار از سال 1353 و با تغییرات بنیادی در اقتصاد ایران مانند انتقال سهام بنگاههای عمومی و شرکتهای خصوصی که در مالکیت خانوادگی بودند به کارکنان و کارگران بخش خصوصی آغاز گردید که در نهایت منجر به گسترش فعالیت بورس اوراق بهادار شد.» (اسماعیل پور، رمضان زاده، 1385، 17ـ18)
از نیمه دوم سال 1357، با بروز اعتصاب و تعطیلی واحدهای تولیدی و بازرگانی و مبارزه مردم در جریان انقلاب اسلامی، بورس اوراق بهادار تهران به دلیل بی اعتمادی به دولت و وضع مالی شرکتها، و فرار سرمایه با سقوط سهام و کاهش معاملات روبه رو شد و به حالت نیمه تعطیل درآمد. (ستوده تهرانی، 1390، 233)
دوره دوم (1367-1358) :
در سالهای پیش از انقلاب اسلامی و تا پیش از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی دگرگونی های چشمگیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در بر گرفت . نخستین رویداد ، تصویب لایحه قانون اداره امور بانکها در تاریخ 17/3/1358 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانکهای تجاری و تخصصی کشور در چار چوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و 3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند.
چندی بعد و در پی آن شرکتهای بیمه نیز در تیر ماه سال 1358 باعث شد تعدادی زیادی از بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند ، به گونه ای که تعداد آنها از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت.
حجم معاملات سهام در این دوره از 2/34 میلیارد ریال در سال 1357 به 9/9 میلیارد ریال در سال 1367 کاهش یافت و میانگین نسبت حجم معاملات سهام به GDP به کمترین میزان در دوران فعالیت بورس رسید که از مهمترین دلایل آن شرایط جنگی و روشن نبودن خطوط کلی اقتصاد کشور بود. بدین ترتیب در طی این سالها، بورس اوراق بهادار تهران دوران فطرت خود را آغاز کرد که تا پایان سال 1367 ادامه یافت.
دوره سوم (1383-1368) :
با پایان یافتن جنگ ،در چار چوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی ، اجتماعی و برهنگی جمهوری اسلامی ایران تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمینه ای برای اجرای سیاست های خصوصی سازی مورد توجه قرار گرفت.
بر این اساس سیاست گذاران در نظر گرفتند تا بورس اوراق بهادار با انتقال پاره ای از وظایف تصدی های دولتی به بخش خصوصی ،جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه گذاری ، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی و انگیزش مؤثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیت های اقتصادی ، نقش مهم و اساسی داشته باشد. در هر حال ، گرایش سیاست گذاری های کلان اقتصادی به استفاده از سازه و کار بورس ، افزایش چشمگیر شمار شرکت های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران در پایان سال 1383 رسید و تعداد بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس تهران از 56 شرکت به 422 شرکت افزایش یافت.
در این دوره دولت مجموعه ای از قوانین و مقررات در راستای گسترش بازار بورس اوراق بهادار وضع نمود که تأثیر بسزایی در افزایش حجم معاملات داشته ،از جمله :
تبصره 35 قانون بودجه سال 1378 کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکت های بخش دولتی از راه ادغام ، واگذاری و فروش سهام به بخش های خصوصی و تعاونی اشاره شد.
ماده 94 قانون برنامه سوم توسعه (1383-1379) که براساس آن شوای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه ای بازار سرمایه ایران به منظور انجام گرفتن دادو ستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع رسانی در سطح ملی و بین المللی انجام دهد.
همچنین بر اساس ماده 95 برنامه سوم توسعه ، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه اندازی بورس های منطقه ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید . از سال 1369 محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد که مقدار آن از 472 واحد در سال 1370 به 12113 واحد در سال 1383 رسید.
دوره چهارم(از سال 1384 تا کنون) :
در سال 1384، نماگرهای مختلف فعالیت بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال 1383 ، هم چنان تحت تآثیر رودادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی رویه شاخص ها در سال های قبل ، از روندی کاهش برخوردار بودند و این روند ، به جزء دوره کوتاهی در آذر تا پایان سال قابل ملاحظه بود . به هر حال از آذر ماه سال 1384، سیاست ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد.
بورس اوراق بهادار تا سال 1384، براساس قانون مصوب سال 1346 فعالیت می نمود، «در این ساختار، سازمان کارگزارن بورس اوراق بهادار تهران به عنوان تنها رکن اجرایی، با شخصیت حقوقی مستقل غیرانتفاعی، مسئولیت اداره بورس را به عهده داشت. این سازمان را هیئت مدیره هفت نفره ای اداره می کرد که توسط مجمع عمومی اعضا انتخاب می شدند. هیئت مدیره هم دبیرکل را به عنوان بالاترین مقام اجرایی بورس انتخاب می کرد. نظارت بر فعالیت سازمان کارگزاران بورس تهران هم بر عهده شورای بورس، به عنوان بالاترین رکن تصمیم گیری و مسئول و ناظر حسن اجرای قانون تأسیس بورس اوراق بهادار قرار اشت.» (سازمان بورس اوراق بهادار، بیتا، 3)
«بنا به ضرورت مقنن در 1384/9/1 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران را وضع نمود که به موجب ماده 60 آن، قانون تأسیس بورس اوراق بهادار و قوانین و مقررات مغایر را لغو کرده است و به تعریف بورس و ارکان آن و سازمان و نظام حاکم بر بازار اقدام نمود و آیین نامه اجرایی آن در 1386/4/3 از سوی هیأت وزیران تدوین و تصویب گردید، لازم به ذکر است که اساسنامه سازمان بورس و اوراق بهادار در 1384/12/12 توسط هیأت وزیران در اجرای ماده 5 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران تدوین و تصویب گردیده است.» (ستوده تهرانی، 1390، 234)
بررسی دوره های مختلف بورس نشان می دهد که نظام حقوقی ایران در طی سالها فعالیت بورس بالخص پس از سالهای 1383 به این سو، توانسته است با اتخاذ رویکرد گسترش فعالیت بخش خصوصی به گسترش حضور شرکتهای خصوصی در بورس و در نتیجه ارتقاء آن کمک فراوانی نماید. در واقع توجه به سیاست خصوصی سازی در نظام حقوقی ایران توانسته است بر بورس به عنوان یکی از گستره های فعالیت اقتصادی ایران نیز اثرگذار باشد. در همین جهت قانونگذاران تلاش نمودند همچون سایر کشورهای در حال پیشرفت، در جهت افزایش حضور شرکتهای خصوصی برای رونق بازار سهام خود به تغییرات قانونی لازم روی آورده و شرایط را مساعد حضور بخش خصوصی ساخته و در عین حال نظارت برآنان را نیز مدنظر قرار دهند.
بازار سرمایه کشور با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در آذر ماه سال 1384 ، حرکت خود را به سوی توسعه و تحول آغاز نمود و در چارچوب مبانی و اصول بازار سرمایه اسلامی، اهداف سند چشم انداز توسعه 1404 و سیاست های پیش بینی شده در برنامه چهارم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، همچنین سیاست های نظام جمهوری اسلامی ایران، مسیر توسعه یافتگی را ادامه داده است . در گام اول اجرای قانون بازار اوراق بهادار و در راستای حمایت از حقوق سرمایه گذاران و حفظ و توسعه بازاری شفاف، منصفانه و کارا، شورای عالی و سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد نظارتی و شرکت های بورس اوراق بهادار تهران، بورس کالای ایران، بورس انرژی، سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و فرابورس ایران به عنوان نهادهای عملیاتی تشکیل و به عبارتی مقام ناظر بازار از نهادهای اجرایی تفکیک گردید . تصویب قانون بازار اور اق بهادار جمهوری اسلامی ایران در سال 1384 چارچوب قانونی لازم و بستر مناسب برای ایجاد ابزارها و نهادها و بازارهای جدید مالی را فراهم آورد که زمینه ساز انجام فعالیت های توسعه ای در بازار سرمایه و تحول چشم گیر این بازار گردید . ابلاغ سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی و توجه به ساز و کار بورس برای خصوصی سازی شرکت های دولتی و تصویب قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 از دیگر فرصت های ایجاد شده به منظور توسعه و گسترش بازار سرمایه بوده است . در کنار موارد برشمرده فراهم آوردن شرایطی با هدف افزایش کسب بازدهی حاصل از سرمای هگذاری در بازار اوراق بهادار، مدیریت ریسک سرمایه گذاری به ویژه در شرایط بحران، افزایش شفافیت اطلاعات از طریق توسعه شبکه مکانیزه اطلاع رسانی ناشران به منظور تعیین قیمت های عادلانه، افزایش نقدشوندگی سرمایه گذاری ها در کمترین زمان توسعه سیستم های الکترونیکی به منظور دسترسی اینترنتی مشتریان به کارگزاران و تلاش جهت طراحی و راه اندازی شبک ه داد و ستد الکترونیک در چارچوب برنامه گسترش فراگیر بازار، گسترش سیستم های مکانیزه نظارتی به منظور جلب اعتماد سرمایه گذاران در بازار سرمایه و توسعه همکاری های بین المللی و جذب سرمایه گذاری خارجی همواره مورد توجه دست اندرکاران بازار سرمایه بوده است. (صالح آبادی،1392، 216)
منابع:
1.اسماعیل پور، امیرحسین، رمضان زاده، عبدالرضا ، 1385، شناخت گاوها در بورس، تهران، دانش پژوهان جوان
2.ستوده تهرانی، 1390، حقوق تجارت جلد سوم، دادگستر
سازمان بورس اوراق بهادار، کتابچه اینترنتی ، معرفی اجمالی بازار سرمایه ایران
صالحی آبادی، علی، 1392، بررسی عملکرد بازار سرمایه در دولت های نهم و دهم، فصلنامه سیاست های مالی و اقتصادی ویژه نامه کارنامه اقتصادی دولت ، سال یکم، شماره 2
گروه نویسندگان، مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی، 1389، نهادهای مالی (راهنمای قانون بازار اوراق بهادار)، سازمان و اوراق بهادار
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
جدول گردش پول چیست؟
آیا می توان در معامله ربات بی احساس بود؟
میل به نتایج آنی در انسان و تاثیر آن در بازارهای مالی
تحلیل گری یا قمار
کاربرد NLP در معامله گری
دیدگاهتان را بنویسید